در هشتمین همایش چهره های ماندگار، مانند ششمین و هفتمین همایش، بیست و سه نفر به عنوان برگزیده معرفی شدند. متولی این امر، سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران است که از سال ۱۳۸۰ این همایش را برگزار می کند. این سازمان، با در اختیار داشتن رسانه­ ای فراگیر، تبلیغات گسترده­ ای را در مورد همایش چهره­ های ماندگار و افراد برگزیده به نمایش می گذارد. در اینکه صدا و سیما، گزینه ­ای مناسب برای مدیریت و برگزاری چنین امر مهمی باشد جای شک و تردید فراوان است که این نوشتار در پی آن نیست، اما با فرض صلاحیت صدا و سیما در برگزار کردن چنین مراسمی، روش گزینش، افراد انتخاب شده و رشته ­هایی که در آنها انتخاب­ انجام می شود، جای تامل بسیار دارد که در ذیل به برخی از آنان اشاره می شود.

از آنجا که ملاک انتخاب در اغلب موارد (و نه همیشه) در حوزه­ی هنر با بقیه­ رشته ­ها که در آن­ها به طور معمول افراد الزاما دارای سوابق دانشگاهی هستند متفاوت است و با توجه به عدم تخصص نویسنده در رشته ­های هنری، این نوشته به هنر و برگزیدگانش، مگر به ضرورت، اشاره ­ای ندارد.

۱. مشخص نبودن رشته ها یا حوزه ­های مورد گزینش و تعداد افراد هر حوزه از حداقل انتظارتی که از برگزار کنندگان می رود آن است که به طور دقیق رشته ­ها یا حوز­ه های مورد بررسی خود را مشخص کنند. به علاوه باید معلوم باشد چه تعداد افراد در هر حوزه برگزیده خواهند شد. به عنوان مثال، در ششمین و هشتمین همایش کسی در حوزه­ بزرگ کشاورزی انتخاب نشده است، در صورتی که در هفتمین همایش یک نفر برگزیده معرفی شده است. در حوزه­ پزشکی در هفتمین همایش سه نفر اما در ششمین و هشتمین همایش دو نفر انتخاب شده ­اند.

انتظار می رود همایش نه تنها تمامی عرصه­ های علمی کشور (شامل علوم انسانی، هنر ، فنی و مهندسی، پزشكی، كشاورزی، منابع طبیعی و علوم پایه) را پوشش دهد بلکه تعداد افراد منتخب هر عرصه را نیز عادلانه مشخص کند. مثلا در حالی که رشته ­ها و گرایش ­های مربوط به کشاورزی تقریبا با رشته­ ها و گرایش ­های دیگر حوز­­ه­ ها مانند فنی و مهندسی برابری می کند و از علوم پایه بیشتر است، علت معرفی حداکثر یک نفر در این حوزه جای تعجب دارد.

۲. توجه بیشتر به برخی رشته­ ها و عدم توجه به رشته ­های دیگرتصور نمی رود که عدم توجه به رشته ­های علوم انسانی و هنر در کشور ما و مشکلاتی که دست ­اندرکاران این دو حوزه بسیار مهم دارند با افزایش برگزیدگان این دو عرصه نسبت به عرصه­ های دیگر قابل حل شدن باشد.

در هشتمین، هفتمین و ششمین همایش چهره ­های ماندگار به ترتیب ۱۳ نفر، ۱۰ نفر و ۱۴ نفر از دو عرصه هنر و علوم انسانی برگزیده شده­ اند یعنی بیش از نیمی از برگزیدگان سه دوره­ اخیر به این دو عرصه تعلق داشته است. لازم است با مشخص کردن استراتژی کاملا مشخص وزن مناسب و معقولی برای هر حوزه در نظر گرفته شود.

۳. ترکیب افراد برگزیده به طور معمول، افراد علمی که دارای مسئولیت­ های اجرایی هستند، به دلیل مشغله­ امور مربوطه تا حد زیادی از پژوهش و امور علمی نسبت به همسانان خود عقب می مانند. با این این همه، گزینش برخی از افراد، با وجود مسئولیت­ هایی که دارند یا داشته­ اند سئوال برانگیز است! به ویژه آنکه به یمن وجود اینترنت و موتورهای جستجو، یافتن آثار علمی افراد یاد شده به آسانی امکان پذیر است که همانگونه که انتظار می رود در مقایسه با بسیاری افراد هم رشته­ خود، وضعیت مناسبی ندارد. به علاوه انتخاب برخی از منسوبین رده ­های مدیریتی در کشور بر این مسئله دامن زده است.

۴. همایشی ملی یا همایشی تهرانی؟ ظاهرا همایش چهره ­های ماندگار یک همایش ملی است اما اگر حتی هنرمندان را در نظر نگیریم که در طی هشت همایش­ برگزار شده، همه یا اغلب آنان از تهران انتخاب شده ­اند. توجه بیش از اندازه به دانشگاه ­های شهر تهران تامل برانگیز است!

در آخرین (هشتمین) همایش برگزار شده، دست کم سیزده نفر از دانشگاه­ های مختلف تهران در بین اسامی به چشم می خورد و به جز دانشگاه شیراز با دو نفر، جای اساتید بقیه­ دانشگاه های کشور مطلقا خالی است! این وضعیت کم و بیش در بقیه­ دوره­ ها نیز وجود داشته است.

نتیجه گیری به احتمال زیاد علاوه بر برگزیدگان و مسئولین برگزار کننده چنین همایشی، برخی از عامه­ مردم که بنا به اقتضای شغلی با چهره ­های علمی کشور آشنایی ندارند از تماشای چنین مراسمی لذت خواهند برد و ممکن است به خاطر داشتن چنین ماندگارانی به خود ببالند اما آنگاه که به دانشگاهیان یا اهل فرهنگ می رسیم احتمالا چنین پذیرشی به همین راحتی به دست نمی آید!

اکنون سال ­ها از زمانی که می­شد شخصی را با عنوان "دکتر" بر عرش برد گذشته است! عنوان و سمت بدون داشتن پیشینه­ مطالب معتبر علمی برد چندانی در جامعه­ فرهیخته این مرز و بوم نخواهد داشت! به یاد می آورم چند سال پیش گروهی از دانشجویان با تعجب از استادشان صحبت می کردند که چهره­ ماندگار شده است و وقتی علت تعجب آنان را پرسیدم، یادآوری ­کردند فلانی انسان بسیار خوبی است اما هنوز پایش به آزمایشگاه باز نشده است ! (رشته­ استاد مربوطه کارهای آزمایشگاهی داشت).

به علاوه، همانگونه که پیش­تر اشاره شد، پیدا کردن مقالات اساتید برگزیده به ویژه اگر آن مقالات در مجلات معتبر علمی چاپ شده باشند کار دشواری نیست. در مواردی، برگزیدگان دارای تعداد اندکی اثر علمی معتبر هستند یا دست کم نسبت به بسیاری از هم رشته ­ای­ های خود در سطح پایین­ تری می باشند. این در حالی است که رئیس ستاد هشتمین همایش اظهار کرده است ملاک انتخاب، کاری جهانی است!

البته در هر کدام از همایش­ های برگزار شده، علاوه بر برخی هنرمندان، تعدادی از افراد برگزیده شده دارای مراتب علمی بسیار بالایی در رشته­ خود بوده و هستند اما متاسفانه تعداد این افراد اندک معمولا در حد انگشتان یک دست در هر همایش بوده است!

گزینش چهره ­های برتر و ماندگار کشوری بزرگ مانند ایران که همواره دارای اندیشمندان و دانشمندان بسیاری بوده است با تشکیل یک یا تعداد معدودی کمیته و مشورت با افراد خاص امکان پذیر نیست. برای این منظور، می توان فرم ­های نظر خواهی دقیق بر پایه علمی طراحی کرد و سپس آن فرم­ ها برای کارشناسان حوزه ­های مختلف در سرتاسر کشور ارسال شود تا عملا افراد زیادی در این گزینش مشارکت داشته باشند (برای این منظور حتی می توان از سازمان سنجش آموزش کشور کمک گرفت).

به عنوان مثال موسسه­ QS World University Rankings در سال ۲۰۱۰ میلادی به منظور برگزیدن دانشگاه ­های برتر دنیا از بیش از پانزده هزار نفر از اساتید، روسا و معاونین دانشگاه ها، پژوهشگران و ... نظر خواهی کرده است. البته نظر خواهی از چنین تعدادی برای چهره ­های ماندگار مد نظر نیست اما چنین روش علمی در مقیاس کوچکتر برای چهره ­های ماندگار بسیار راهگشا خواهد بود.

چاپ فهرست مقالات و کتاب­ های برگزیدگان (این کار دست کم برای دانشگاهیان امکان پذیر است) و انتشار آنان در مطبوعات نشانگر درستی کار انتخاب­گران خواهد بود. در این صورت علاوه بر کمیت مطالب چاپ شده، با نگاهی به فهرست یاد شده می توان تا حد زیادی به کیفیت و نقش استاد مربوطه در تهیه­ آن مطلب علمی پی برد. به عنوان مثال وقتی گفته شود استادی تعداد یکصد مقاله در مجلات علمی معتبر و همایش ­های بین المللی و داخلی دارد، سهم همایش ­ها و مجلات معلوم نیست. به علاوه اینکه فرد یاد شده در ترتیب نام نویسندگان کجا قرار دارد مشخص نمی شود.

توضیح اینکه به رغم ارزش شرکت در همایش­ های داخلی و بین المللی و ارائه سخنرانی در مجامع علمی، ارزش مقالات همایش ­ها که در برخی موارد بدون داوری به چاپ می رسند قابل مقایسه با مطالبی که در مجلات علمی معتبر چاپ می­شود، نیست.

در پایان امید است سازمان صدا و سیما یا هر نهاد دیگری که برگزاری چنین همایش­ هایی را بر عهده گیرد با اتخاذ روش ­های جدید و علمی، گامی مهم در معتبر کردن این همایش بردارد در غیر اینصورت و با توجه به آنچه آمد تصور اینکه چه کسانی ممکن است در نهمین همایش برگزیده شوند کار دشواری نخواهد بود!

منبع سایت الف

آقای محمود گلابچی در آخرین دوره همایش چهره های ماندگار در سال 1389 به عنوان چهره ماندگار راه و ساختمان انتخاب شدند.